हवेचं वजन किती आहे?
काय रे, काय चेष्टा करुन राहिलायत हवेचं आणि वजन अहो, ती हवा तर आपल्याला दिसतही नाही. इतकी हलकी असते, तिचं काय वजन असणार आहे पण कितीही हलकी असली तरी तिलाही वजन असतंच. त्याशिवाय का त्याच हवेचा दाब आपल्याला जाणवत राहतो. एखाद्या पत्र्याच्या डब्यातून सगळी हवा काढून घेऊन तो निर्वात केला तर बाहेरच्या हवेचा दाब त्या डब्याची अवस्था पालापाचोळयासारखी करतो. त्याला वेडावाकडा दाबून टाकतो याचा अनुभव आपण घेतोच की मग त्या हवेला वजन नाही अस कस म्हणता येईल. तरीही हा प्रश्न व्यवस्थित विचारला गेलेला नाही. हवेच वजन म्हणजे किती हवेच वजन असा प्रतिप्रश्न खरं तर आपण करायला हवा. सगळया हवेच वजन सांगण तसं कठीणच आहे. तेव्हा आपण, एक लिटर हवेच वजन किती असा प्रश्न सुधारित स्वरुपात विचारायला हवा. खर तर तेही सांगण तसं सोपं नाही. कारण हवेचे घटक निरनिराळया ठिकाणी निरनिराळे असू शकतात. काही ठिकाणची हवा दमट असते. तिथ हवेत बाष्पाचं किंवा पाण्याच्या वाफेचं प्रमाण जास्त असतं. काही ठिकाणी प्रदूषण झाल्यामुळे कार्बन डाय ऑसाईड वायूचं प्रमाण जास्त असते.
त्यामुळे मग निरनिराळया ठिकाणी एक लिटर हवेच वजनही निरनिराळं असतं. तरीही आपण समुद्रसपाटीवरच्या सर्वसाधारण आणि प्रदूषणविरहित हवेचा विचार करुया. या हवेत २१ टके ऑसिजन, ७८ टके नायट्रोजन, ०.०३ टके कार्बन डाय ऑसाईड हे वायू मुख्यत्वे असतात. त्याशिवाय पाण्याची वाफ, हायड्रोजन, हेलियम, अर्गान, सल्फर डाय ऑसाईड, निऑन वगैरे वायूही असतात. पण त्याचं प्रमाण अत्यल्प असल्यामुळे त्यांचा हवेच्या वजनात फारसा सहभाग नसतो. त्यामुळे आपण त्यांच्याकडे दुर्लक्ष केलं तरी फरक पडणार नाही. वायूंचा एक गुणधर्म असा आहे, की २२.४ लिटर वायूमध्ये ६ १०२३ इतके रेणू असतात. या संख्येला अ‍ॅव्होगॅड्रो संख्या असं म्हटलं जातं. अणि इतया रेणूंचं वजन त्या पदार्थाच्या अणुभाराइतक ग्रॅम असतं. म्हणजे तितया ऑसिजनच्या रेणुंचं वजन ३२ ग्रॅम भरेल, नायट्रोजनचं वजन २८ ग्रॅम भरेल. हवेत असलेलं या वायूंचं प्रमाण ध्यात घेतलं तर गणित करुन आपण २२.४ लिटर हवेचं वजन २८.८९ ग्रॅम भरतं. तेव्हा १ लिटर हवेचं वजन १.२९ इतकं भरेल. अर्थात, जसजसं आपण उंचावर जातो तसतशी हवा विरळ होते. त्यामुळे तिथं एका लिटर हवेमध्ये असलेल्या वायूंच्या रेणूंची संख्याही कमी होते. साहजिक तिथं एक लिटर हवेचं वजन कमीच भरेल.
